Driefasenleer
Al sinds jaar en dag is de leer van de Hoge Raad uit het arrest Baris/Riezenkamp bepalend, namelijk dat “partijen, door in met elkaar onderhandeling te treden over het sluiten van een overeenkomst, tot elkaar komen te staan in een bijzondere, door de goede trouw beheerste rechtsverhouding, medebrengende dat zij hun gedrag mede moeten laten bepalen door de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij”. Er is geen aparte regeling opgenomen ten aanzien van de gevolgen van het afbreken van onderhandelingen in het Burgerlijk Wetboek. De gevolgen zijn in de rechtspraak ontwikkeld. Het leerstuk dat op deze gevolgen ziet, staat ook wel bekend als de zogenaamde ‘driefasenleer’. Deze fasen zien er als volgt uit:
- Fase 1:
In de eerste fase geldt het beginsel van contractsvrijheid. Eenieder is vrij om te bepalen met wie mogelijk een overeenkomst wordt aangegaan. Het afbreken van de onderhandelingen is in dit stadium zonder meer geoorloofd. Partijen hoeven ook geen schadevergoeding te betalen indien dit gebeurd. - Fase 2:
In de tweede fase staat het partijen weliswaar ook nog vrij om de onderhandelingen eenzijdig af te breken, maar alleen wanneer aan de wederpartij een schadevergoeding wordt betaald. Partijen zijn immers al zodanig in hun onderhandelingen gevorderd, dat de redelijkheid en billijkheid meebrengt dat het beëindigen van de onderhandelingen de nodige gevolgen heeft. De schadevergoeding ziet op een vergoeding van de door de onderhandelingspartner gemaakte kosten. Dit wordt ook wel het ‘negatief contractsbelang’ genoemd. - Fase 3:
In deze derde en laatste fase is afbreken niet meer geoorloofd, waardoor naast de gemaakte kosten ook de gederfde winst, ofwel het positief contractsbelang, moet worden vergoed.
Hoewel de rechtspraak en literatuur soms verdeeld zijn over de vraag in hoeverre deze leer nog geldt, blijft het een goed hanteerbaar middel om de vraag of je onderhandelingen zomaar kan afbreken, te beantwoorden.
Het is aan de partij die aanspraak maakt op schadevergoeding om zodanig specifieke feiten en omstandigheden te stellen en te bewijzen die maken dat het afbreken van de onderhandelingen onaanvaardbaar is. Bovendien dient die partij ook de schade te bewijzen die door het afbreken van de onderhandelingen is ontstaan.
Intentieovereenkomst of: 'letter of intent'
Juist omdat er bij het afbreken van onderhandelingen onduidelijkheden kunnen ontstaan, kan het verstandig zijn om hier vooraf afspraken over te maken. Dit is met name het geval bij onderhandelingen die de nodige tijd en investeringen kosten. In een intentieovereenkomst of letter of intent (LOI) maakt u afspraken over de (eventuele) vergoeding van gemaakte kosten ten tijde van het afbreken van de onderhandelingen door een van beide partijen
Al met al kunnen we concluderen dat het partijen die met elkaar in onderhandeling zijn in beginsel vrij staat om die onderhandelingen te beëindigen. Het beginsel van contractsvrijheid geldt. Naarmate er meer kosten en tijd zijn geïnvesteerd in het mogelijkerwijs aangaan van een overeenkomst en er dus gerechtvaardigd op vertrouwd mocht worden dat een overeenkomst tot stand zou komen ontstaat er meer ruimte om een vergoeding te eisen. De partij die zich hierop beroept, draagt de bewijslast van de feiten en omstandigheden die het afbreken van de onderhandelingen onaanvaardbaar maken. Om te voorkomen dat hierover achteraf gediscussieerd wordt, doet u er verstandig aan om hierover vooraf schriftelijk afspraken te maken en deze vast te leggen in een intentieovereenkomst of LOI.
Heeft u nog vragen naar aanleiding van dit artikel of hulp nodig bij het opstellen van een LOI? Ik help u graag verder.
