Laten we bij het begin beginnen: Wat is de schade van een crisis, recessie of depressie? In economische zin is dat gemiste productie. We produceren met zijn allen minder dan we anders zouden doen. We hebben minder te verkopen en dus minder inkomsten. Door de maatregelen is 20% van de economie platgelegd. Als dat een half jaar duurt, missen we over heel 2020 dus 10% van ons nationale product en ons nationale inkomen.
Op zich is dat geen ramp. Als het hierbij blijft, hebben we een ongekend slecht jaar, maar in het najaar heeft iedereen de draad weer opgepakt en in 2021 zitten we weer op het oude niveau.
Onomkeerbare gebeurtenissen
Maar dit is niet alles. Het is slechts het begin. Wat we nu meemaken is wat we de primaire schok noemen. De schokgolven rollen door in de rest van de economie. De werknemers in de getroffen sectoren komen in de ww, hebben minder te besteden, waardoor iemand anders weer minder verdient.
Ook de leverancier van de getroffen bedrijven, zzp’ers en uitzendkrachten, lijden schade. Zij geven een deel van hun schade weer door aan hún toeleveranciers, enzovoort. Totdat de hele economie er last van heeft. Als het zo ver komt, kan die 10% schade waar ik het zojuist over had ook 15 of 20% worden.
Naarmate een crisis langer duurt, wordt het moeilijker om te herstellen. Er vinden meer onomkeerbare gebeurtenissen plaats. Bedrijven gaan failliet, contracten lopen af, mensen kunnen hun huur of hypotheek niet meer betalen. Het wordt steeds moeilijker om “de draad weer op te pakken”.
Dus wat wil je, bij een economische crisis? Wat zouden de doelen van het beleid moeten zijn?
- Het eerste doel is dat de primaire schok niet groter is en niet langer duurt dan strikt noodzakelijk.
- Vervolgens is het cruciaal om te zorgen dat de indirecte schadelijke effecten als gevolg van de crisis niet groter zijn dan strikt noodzakelijk.
- En tenslotte wil je dat de negatieve effecten zo veel mogelijk gecompenseerd worden door positieve: bedrijven en sectoren die wél kunnen groeien.
Stap 1: Primaire schok beperken
Het eerste doe je door de crisis bij de bron (oorzaak) aan te pakken. In 2008 gebeurde dit nadrukkelijk door met miljarden euro’s de bankensector te redden. Vaak is de bron van een crisis echter onduidelijk: iedereen trapt tegelijk op de rem of de oorzaak is geïmporteerd uit het buitenland. Is dit het geval, dan is er weinig wat je kunt doen en moet je snel door naar stap 2.
In de huidige situatie, met de coronacrisis, ligt het echter anders. De overheid heeft immers zelf bewust een groot deel van de economie platgelegd en een nog groter deel afgeremd in de strijd tegen het virus. Die overheid wil dat nog helemaal niet weer aanjagen. Maar je wilt ook voorkomen dat er bedrijven omvallen. Want dan worden de indirecte effecten groter en wordt er productiecapaciteit vernietigd waardoor het herstel straks langer duurt.
Stap 2: Opvangen secundaire schok
De breed gevoelde, indirecte effecten van een crisis verzachten. Dat is waar we aan gewend zijn en waar we goed in zijn. Dan moet je denken aan algemene maatregelen als kredietlijnen openstellen, deeltijd-ww verruimen, dat soort dingen. Maar in dit geval kun je meer doen. Omdat de primaire schok zich specifiek voordoet in bepaalde segmenten, geldt dit ook voor (een deel van) de secundaire schok: de groothandel die dicht gaat omdat zijn klanten dicht zijn, de partycateraar die stopt omdat er geen feestjes meer zijn en de evenementen-organisator die niets meer te organiseren heeft.
Je kunt niet voorkomen dat ze schade lijden. Maar in tegenstelling tot een normale crisis die in hoge mate onvoorspelbaar is als het gaat om de gevolgen en waar die zich voordoet, kun je nu compensatie bieden en zo zorgen dat de bal niet verder rolt dan nodig.
Stap 3: Stimuleren vervangende bedrijvigheid
Ook wat betreft het derde punt, het stimuleren van andere, vervangende bedrijvigheid, ter compensatie van de economische krimp, kun je in dit geval specifieker zijn. De sectoren die moeten en zullen groeien zijn deels wel aan te wijzen: niet alleen de supermarkten en de medische industrie, maar ook alles wat te maken heeft met regionale productie — en distributienetwerken ter vervanging van de uit elkaar vallende wereldwijde supply chains.
Zowel het kabinet als de ECB hebben al goede maatregelen afgekondigd. Belangrijk, want er zijn altijd bedrijven die wel groeien. Bovendien kan krediet zorgen voor rek in het systeem, zodat schade minder snel doorrolt. Bedenk wel dat stimuleringsbeleid nu minder effectief zal zijn dan anders, omdat veel economische activiteiten domweg niet mogen. Straks, in de herstelfase, als de maatregelen voorbij zijn, wordt dit deel van het beleid belangrijker.
Het kabinet wekt vertrouwen
Goed. Dat is wat je als overheid — volgens mij — zou moeten doen. Kijken we met die bril op naar wat het kabinet heeft aangekondigd, dan moet je concluderen dat het grotendeels prima maatregelen zijn. Het pakket doet veel om de primaire schok te beperken en biedt ondernemers zekerheid. Het straalt uit dat het kabinet zal doen wat nodig is - dat werd ook met zoveel woorden gezegd. Het kabinet wekt vertrouwen dat “het wel goed zal komen” en dat stelt anderen, zoals gemeenten en banken, in staat om (ook) meer te doen dan anders.
Toch zijn eer een paar dingen die makkelijk beter kunnen om de primaire en secundaire schade van de coronacrisis kleiner te maken. Elke maatregel die directe schade beperkt of repareert, voorkomt een veelvoud aan indirecte schade. Dus waarom zou je dat niet doen? De overheid wil toch al geld in de economie pompen, dus waarom zou ze juist hier zuinig zijn?
Verlagen van lasten
Het eerste dat beter kan, is de vergoeding van de loonkosten van getroffen ondernemers. Op zich is het prima dat de overheid een groot deel van de loonkosten grotendeels (voor 90%) voor zijn rekening neemt, want je voorkomt dat bedrijven door hoge lasten omvallen en beperkt de indirecte schade. Het is ook slim om hiervoor het bestaande instrument van de deeltijd-ww te gebruiken, want dat gaat het snelst.
Maar waarom 90% en geen 100%? Ja, iedereen moet pijn lijden. Maar de pijn verdelen we later wel, via de belastingen. Hier richt je onnodig schade aan, door indirecte effecten te laten bestaan die er niet hadden hoeven zijn. Als de situatie langer duurt, vallen er onnodig bedrijven om. De eenmalige uitkering van €4000,- die de overheid beschikbaar stelt aan ondernemers ondervangt dat enigszins, maar een ondernemer heeft doorgaans meer kosten dan alleen die van het personeel, dus die uitkering is sowieso nodig.
Zzp'ers kunnen niet wachten op gemeente
Het tweede wat beter moet, is uiteraard de regeling voor zzp’ers. Zzp’ers die in de problemen komen, mogen soepeler in de bijstand voor tenminste drie maanden. Dat is aan de ene kant mooi, want deze inkomenssteun legt een financiële bodem in het bestaan. Maar het geeft ook een hoop gedoe. Mijn gemeente, Groningen, zal van ongeveer 20.000 mensen moeten vaststellen of ze zzp’er zijn en wat hun inkomen is - dat moet immers worden aangevuld tot bijstandsniveau. En dat elke maand weer.
Minister Koolmees heeft al aangekondigd dat het sowieso nog enkele weken duurt tot de regeling gepubliceerd wordt. Pas dan kan de gemeente aanvragen in behandeling nemen. Als dit het tempo blijkt te zijn, zal de zzp’er pas eind mei geld op zijn rekening hebben. Als je echt niets verdient (en voor die groep is de regeling bedoeld!) is dat lang. Te lang.
Snel en ruimhartig compenseren
Bovendien, veel zzp’ers hebben niets aan deze versoepelde bijstandsregeling omdat ze nog wel € 1500 ofzo verdienen (het minimuminkomen dat als richtlijn voor de bijstandsuitkering wordt gehanteerd). Maar dat zou in gewone tijden drie keer zoveel zijn en ook moeten zijn om hun huur, belastingen, AOV-premie en pensioenvoorziening te kunnen betalen. Of nog meer, want veel zzp’ers verdienen in deze maanden normaal gesproken ook een groot deel van het inkomen voor de slappe zomermaanden.
Jawel, ik weet: dat hoort nu eenmaal bij het ondernemersrisico. Toch zijn er goede redenen om ook deze zelfstandig ondernemers snel en ruimhartig te compenseren. Precies dezelfde redenen waarom dit ook bij andere ondernemers gebeurt: Om te voorkomen dat de schokgolf verder rolt in de economie, waardoor alsmaar meer bedrijven omvallen en de kosten om de schade te repareren steeds hoger. Dus geef ook deze ondernemers een bedrag onvoorwaardelijk, of voor mijn part deels als voorschot of (renteloze) lening. Als het maar snel en makkelijk kan.
Kortom: een prima pakket maatregelen. Maar het mag best sneller en ruimhartiger. Nu nog even weg met moralistische grappen als “die 10% is eigen risico” en “had je maar in loondienst moeten gaan” en dan doen we helemaal wat we moeten doen in economisch opzicht en hoor je mij niet meer zeuren.
Deze blog verscheen eerder op Medium.com
